احتلال مفصل فک چیست؟

مفصل فک یا گیجگاهی فکی ( Temporomandibular Joint ) همانند یک لولا عمل می‌کند و استخوان فک را به جمجمه وصل می‌نماید. ما در هر طرف فکها یک مفصل داریم. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی نوعی از مشکلات مفصل فک است که باعث درد فکها و عضلات کنترل‌ کننده آن می‌شود.
علت دقیق اختلال مفصل گیجگاهی فکی اغلب به ‌سختی شناسایی می‌شود. درد ممکن است در اثر ترکیبی از عوامل مانند ژنتیک، آرتروز و یا صدمات فک ایجاد شود. برخی از افرادی که دچار درد فک هستند دندان قروچه نیز دارند اگر چه بسیاری از افرادی که دندان قروچه دارند یا دندان‌های خود را به هم فشار می‌دهد، اختلال مفصل فک ندارند.
در بیشتر موارد درد و ناراحتی اختلالات مفصل گیجگاهی فکی موقتی بوده و با درمان‌های تسکینی و غیر جراحی، برطرف می‌شود. عمل جراحی آخرین راه‌ حل برای برطرف کردن مشکل فک است اما در برخی افراد ضرورت پیدا می‌کند.

علائم و نشانه ‌های اختلال مفصل فک
درد یا حساسیت فک
درد در یک یا هر دو مفصل فک
درد اطراف گوش
درد یا دشوار شدن جویدن غذا
درد صورت
قفل شدن فک

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که درد مزمن در فک تجربه می‌کنید یا نمی‌توانید کامل فک خود را باز یا بسته کنید، به پزشک مراجعه نمایید.

چه عواملی باعث اختلال مفصل فک می‌شوند؟
مفصل فک ترکیبی از عملکرد لولایی و لغزشی (جانبی) دارد. بخش‌هایی از استخوان‌هایی که در این مفصل با هم تعامل دارند با غضروف پوشیده می‌شوند و به واسطه یک دیسک بالشتکی کوچک از هم جدا می‌شوند. وجود این دیسک باعث می‌شود حرکت فک، نرمال و نرم باشد. در صورتی که دیسک فرسایش یافته و یا از جای خود خارج شود، غضروف مفصل صدمه ببیند و یا مفصل در اثر ضربه یا فشار آسیب ببیند اختلال مفصل فک به وقوع می‌پیوندد. با این حال در بسیاری از موارد علت دقیق آن مشخص نیست.

عوامل زمینه ‌ساز اختلال مفصل فک
انواع مختلف آرتروز مانند آرتروز استخوانی و آرتروز روماتیسمی
جراحات فک
به هم فشار دادن دندان‌ها و یا دندان قروچه به مدت طولانی
برخی از بیماری‌های بافت همبند

تشخیص اختلال مفصل فک چگونه است؟
دندان‌پزشک علایم را از شما می‌پرسد و فک را معاینه می‌کند. در این معاینه باز و بسته کردن دهان بررسی می‌شود و دامنه حرکتی فک و صدای آن ارزیابی می‌شود. همچنین ممکن است دندانپزشک برخی نواحی فک را فشار دهد تا منشا درد را شناسایی نماید.
اگر دندانپزشک به مشکل خاصی مشکوک باشد، عکس پرتوی ایکس و یا سی ‌تی ‌اسکن گرفته می‌شود. همچنین ممکن است ام آر آی برای آشکار کردن مشکلات مربوط به بافت‌های نرم اطراف دیسک مفصل لازم باشد.

درمان اختلال مفصل فک
در برخی موارد علائم این وضعیت بدون درمان برطرف می‌شود اما اگر علائم همچنان ادامه دارد دندانپزشک ممکن است روش‌های مختلف درمانی را بسته به شرایط، در نظر بگیرد.
• درمان‌های دارویی
همراه با درمان‌های غیر جراحی دیگر، مصرف این داروها به برطرف شدن درد مفصل فک کمک می‌کند:
مسکن و ضد التهاب – در صورتی ‌که مسکن های بدون نسخه برای برطرف کردن درد مفصل فک کفایت نمی‌کند دندانپزشک ممکن است برای مدت کوتاهی مسکن های قوی‌تری تجویز نماید.
داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای - این داروها غالباً برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند اما در دوز پایین ممکن است برای برطرف شدن درد، کنترل دندان قروچه و بی‌ خوابی مورد استفاده قرار بگیرد.
داروهای شل ‌کننده عضلات - این دسته از داروها گاهی اوقات به مدت چند روز تا چند هفته برای کاهش درد اختلال مفصل فک که در اثر گرفتگی عضله ایجاد شده، تجویز می‌شود.

• درمان‌های فیزیکی
درمان‌های غیر دارویی عبارتند از:
درمان ارتودنسی، اسپلینت و یا محافظ دهان شبانه
درمان‌های فیزیکی مانند ورزش‌های کششی و تقویتی عضله‌های فک و درمان با یخ یا گرما
مشاوره و کنترل اضطراب - مشاوره با دندانپزشک کمک می‌کند رفتارهایی که باعث تشدید درد فک می‌شود را بشناسید و از آنها اجتناب کنید. همچنین برای کنترل اضطراب و عاداتی مانند دندان قروچه و جویدن ناخن می‌توانید از روان‌شناس کمک بگیرید.

• درمان‌های جراحی
در صورتی که روش‌های گفته شده مفید واقع نشوند درمان‌های زیر در نظر گرفته می‌شود:
ارتروسنتز - این درمان بسیار کم تهاجمی با وارد کردن یک سوزن کوچکی در مفصل و تزریق مایع مخصوصی برای شست‌وشوی این ناحیه و تمیز کردن آن از ذرات مختلف و التهاب و بازسازی ، انجام می‌شود.
تزریق - در برخی افراد تزریق کورتیکو استروئید در مفصل می‌تواند مؤثر باشد. همچنین گاهی تزریق بوتاکس در عضله فک برای رهایی از درد می‌تواند مؤثر باشد.
ارتروسکوپی مفصل - در برخی موارد جراحی ارتروسکوپی می‌تواند در درمان انواع مختلف اختلالات مفصل گیجگاهی فکی به اندازه عمل جراحی مفصل مؤثر باشد. در این روش یک لوله نازک به نام کانولا در فضای مفصل قرار داده می‌شود و سپس ارتروسکوپ جایگذاری شده و با ابزار جراحی کوچکی عمل انجام می‌شود. این روش عوارض بسیار کمتری در مقایسه با عمل جراحی باز دارد اما محدودیت‌هایی نیز دارد.
کوندیلوتومی اصلاح شده - در این روش به شکل غیر مستقیم مفصل فک درمان می‌شود. عمل جراحی بر روی فک پایین (ماندیبولار) صورت می‌گیرد نه خود مفصل. این روش ممکن است برای افرادی که درد و قفل شدن فک را تجربه می‌کنند مفید واقع شود.
جراحی مفصل فک - اگر درد فک با درمان‌های محافظه کارانه نام برده، برطرف نشود و مشکلات ساختاری در مفصل به وجود آمده باشد دندان‌پزشک ممکن است عمل جراحی باز مفصل (برای ترمیم یا تعویض مفصل) را توصیه نماید. عمل جراحی باز مفصل خطرات بیشتری در مقایسه با روش‌های نام برده دارد و باید بسیار با دقت انجام شود.

• مدیریت و درمان خانگی
یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید بکنید این است که از عاداتی که بر مفصل فک فشار وارد می‌کند مانند جویدن ناخن، جویدن مداد یا به هم فشردن فکها آگاهی پیدا کنید و آنها را کنترل کنید. برای کنترل علائم اختلال مفصل فک اقدامات زیر می‌تواند مفید باشد:
از استفاده بیش از حد از عضله ‌های فک پرهیز نمایید. غذاهای نرم مصرف کنید و میوه ها و غذاها را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنید. از جویدن آدامس پرهیز کنید.
ماساژ و حرکات کششی انجام دهید. با استفاده از حرکات کششی و ورزش‌های تقویتی می‌توانید عضله ‌های فک را تقویت کنید. با ماساژ می‌توانید آنها را شل کنید تا درد برطرف شود.

از کمپرس سرد یا داغ استفاده کنید. برای کمپرس سرد، قطعات یخ را داخل دستمال بپیچید و روی صورت بگذارید. برای کمپرس گرم می‌توانید از کیسه آب گرم استفاده کنید.