در درمان ارتودنسی چگونه دندان حرکت می کند؟

مکانیسم حرکت دادن دندان در ارتودنسی موضوعی ست که تقریبا برای تمام بیماران ارتودنسی سوال برانگیز و جالب است. چون به نظر می رسد همیشه دندان سفت و محکم در جای خود ثابت است، تصور حرکت کردن آن عجیب است.

شکل- تصویر سمت چپ بخش مربعی شکل از تصویر سمت راست است که بزرگنمایی شده است. رباط پریودنتال همانند یک غشا بین سمنتوم دندان و استخوان فک قرار گرفته است (بخش نارنجی رنگ) که به صورت رشته ای بوده و تا حدی قابلیت کشیدگی و فشردگی دارد. سمت راستِ رشته های رباط، دندان و سمت چپ آنها استخوان فک قرار دارد.

دندان چگونه حرکت می کند؟
پاسخ این سوال در ارتباط منحصر به فرد دندان با استخوان نهفته است. در واقع علت اصلی حرکت دندان در اثر وارد آمدن نیروی کم اما تدریجی رباط پریودنتال است که دندان را به استخوان متصل می کند.

شکل- در تصویر بالا به ترتیب از بالا به پایین: لثه به رنگ صورتی، رباط واسطه بین استخوان و دندان به صورت رشته های سیاه رنگ در زمینه صورتی و استخوان به رنگ کرم (بین دندانها) نشان داده شده است.

رباط پریودنتال رشته های اطراف دندان ("پِری" به معنی اطراف و "دُنت" به معنی دندان است) هستند که از پروتئینی به نام کلاژن ساخته شده اند. این رشته ها دندان را به استخوان متصل نگه می دارند. رباط پریودنتال به کمک موادی به نام سمنتوم (cementum) که سطح ریشه دندان را می پوشانند، به ریشه دندان متصل می شوند. سمنتوم توسط سلولهای زنده ساخته می شود. سمت دیگر رشته های این رباط، در استخوان که بافتی بسیار زنده است جای گرفته اند. کل رباط مشابه یک نَنو است که از یک طرف به یک ستون و از سمت دیگر به ستون دیگری متصل می شود. این شرایط به دندان امکان می دهد حرکت محدودی در حفره دندانی داشته باشد چرا که از طریق این حرکات می تواند به فشاری که هنگام جویدن از فک وارد می شود پاسخ دهد.

شکل- مکانیسم حرکت کردن دندان در اثر نیرویی که از سمت راست به چپ اعمال می شود (به ترتیب از A تا D).

چگونه دندان در جای خود ثابت می ماند؟
رباط پریودنتال بسیار پویاست و دائما در حال تغییر و بازسازی است. این فرایند تغییر، از طریق سلولهای این رباط، سمنتوم و استخوان صورت می گیرد. این سه عضو در واکنش به نیروهای اعمال شده طبیعی، دائما در حال تشکیل و تغییر شکل هستند. عمل گاز گرفتن و جویدن فشار و کششی ایجاد می کند که از طریق دندان به رشته های رباط انتقال پیدا می کند. کشش باعث می شود سلولها با تولید استخوان و سمنتوم واکنش نشان دهند در حالی که فشار باعث می شود سلولها عمل بازجذب و حل استخوان و سمنتوم را در پیش بگیرند. در این سیستم نیز همانند سایر سیستمهای بدن بین کشش و فشار تعادل برقرار می شود در نتیجه در حالت طبیعی دندان در موقعیت خود باقی می ماند.
این نحوه واکنش سلولهای زنده به نیرو مبنای عملکرد ارتودنسی است. ارتودنتیست (متخصص ارتدنسی) با اعمال دقیق نیرو، دندان را به موقعیت جدید و بهتر هدایت می کند و این کار را به نحوی انجام می دهد که دندان در جای خود لق نشود بلکه در هر لحظه در جای خود ثابت باشد چرا که تعادلی بین کشش و فشار و مدت زمان اعمال نیرو وجود دارد و به استخوان فرصت بازسازی داده می شود. اعمال نیروی کم اما مستمر به دندان باعث می شود حرکت دندان و جهت آن قابل پیش بینی باشد بدون این که خطری برای آن به وجود بیاید. حرکت دندان با حل شدن استخوان در ناحیه فشار (جلوی دندان در مسیر حرکت) و تولید استخوان جدید در ناحیه کشش (پشت دندان) انجام می شود.

شکل- همان طور که در تصویر می بینید جلوی دندان (با توجه به جهت حرکت دندان) رباط و استخوان تحت فشار قرار داشته و استخوان حل می شود و در پشت دندان رباط و دندان تحت کشش قرار داشته و استخوان تولید می شود.

ارتودنسی چگونه دندان را حرکت می دهد؟
نیروی ارتودنسی از طریق سیستم براکت اعمال می شود. در سیستم براکت نگین های کوچکی که براکت یا نگین براکت نام دارند محکم به سطح تاج دندان چسبانده می شوند تا از طریق آنها بتوان دندان را گرفت و به سمت مورد نظر کشید (درست همانند دهنه افسار). ابزاری که برای کشیدن یا هل دادن دندان به سمت مورد نظر استفاده می شود سیم ارتودنسی نام دارد. سیم یا آرچ وایر از شیار هر براکت عبور می کند و به مجموعه ای از دندانها نیرو وارد می کند. چون سیم ارتودنسی اغلب به تمام دندانهای یک قوس متصل می شود و شکل کمانی پیدا می کند به آن آرچ وایر یا سیم کمانی گفته می شود. سیم ارتودنسی تنها روش اعمال نیرو به دندانها نیست. برخی به جای سیستم سیم و براکت از وسیله ارتودنسی دیگری مانند الاینرهای شفاف (ارتودنسی نامریی: اینویزالاین) استفاده می کنند که بر خلاف براکت غیر ثابت است و بیمار می تواند آن را از دهان خارج کند.
فواید و خطرات احتمالی حرکت دادن دندانها در ارتودنسی
بدیهی ست فواید درمان ارتودنسی شامل همراستا کردن و صاف کردن دندانهای کج و بهم ریخته و ناهمراستا است. این کار فواید زیادی از افزایش زیبایی و اعتماد به نفس گرفته تا حفظ سلامت دهان و دندان، در بر دارد. مهمترین فایده درمان ارتودنسی بهبود عملکرد بایت، کاهش خطر پوسیدگی دندان و ایجاد توازن و تعادل در دهان است. همچنین حفظ سلامت لثه و جلوگیری از عفونت لثه خیلی راحت تر و بهتر می شود.
با این حال در برخی شرایط، درمان ارتودنسی ممکن است عوارض محدودی به دنبال داشته باشد. یکی از عوارضی که ممکن است اتفاق بیفتد تحلیل رفتن ریشه دندان است. ممکن است انتهای ریشه های دندان کوتاهتر شوند که این وضعیت منجر به کوتاهتر شدن دندان می شود. هیچ تحقیقی هنوز علت تحلیل ریشه را به صورت جداگانه بررسی نکرده است اما در صورتی که نیروی اعمال شده به دندانها خیلی زیاد باشد احتمال آن افزایش می یابد.
تحلیل ریشه در پیشرفت درمان ممانعت ایجاد نمی کند. شواهد تحلیل ریشه را با نظارت بر فرایند درمان باید شناسایی کنید. در موارد مشکوک در مراحل مختلف درمان ارتودنسی عکس پرتوی ایکس (رادیوگراف) از دندانها گرفته می شود. از این عکسهای دندان برای نظارت و ارزیابی وجود یا عدم وجود تحلیل ریشه استفاده می شود.
یکی دیگر از عوارض درمان ارتودنسی می تواند کلسیم زدایی از دندان باشد. کلسیم زدایی به فرایند از دست دادن ماده معدنی کلسیم به علت حمله اسیدی گفته می شود. کلسیم زدایی مرحله آغازین پوسیدگی دندان است و به صورت لکه های سفید رنگی که اطراف نگین براکت تشکیل شده است می توانید آن را مشاهده کنید. باید دندانها را در حین درمان ارتودنسی به خوبی تمیز کنید و تا حد امکان جرم حاوی باکتری را از سطوح دهان بزدایید. اگر بگذارید جرم و پلاک در دندانهایتان بماند باکتریها به سرعت تکثیر شده و اسید حاصل از فعالیت آنها دندانتان را کلسیم زدایی می کند. تمیز کردن دندانها در حالی که براکت به آنها چسبیده است امری چالش برانگیز است. برای کمک به حفظ سلامت دندانها و لثه به خصوص در دوره درمان ارتودنسی حتما مصرف قند و خوراکیها و نوشیدنیهای اسیدی را باید محدود کنید و رژیم غذایی مناسبی داشته باشید.
فایده درمان ارتودنسی چیست؟
ارتودنتیست معمولا سه سال از عمر خود را صرف مطالعه رشد و تکامل صورت، فکها و دندانها و نحوه حرکت دادن آنها با کمترین عارضه و بیشترین کارایی و اطمینان نموده است. برخی از دندانپزشکان عمومی نیز ممکن است آموزش ارتودنسی ببینند اما برای انجام درمان ارتودنسی باید همان استانداردهایی را بیاموزند که متخصصان ارتودنسی آموخته اند.
پیش از تصمیم گیری برای درمان ارتودنسی درباره انواع روشهای درمانی و خطرات و فواید آنها با ارتودنتیست مشورت کنید.

http://www.deardoctor.com/inside-the-magazine/issue-15/moving-teeth-with-orthodontics/